Κοινωνία, κουλτούρα και μικρομεσαία επιχείρηση
Οι επαγγελματοβιοτέχνες και έμποροι δεν αποτελούσαν ποτέ μία ξεχωριστή κοινωνική κατηγορία. Αντιθέτως, εντάσσονταν ποικιλοτρόπως στην κουλτούρα και τον πολιτισμό κάθε μίκρο- ή μεγαλοκοινωνίας, δίνοντας πολλές φορές το στίγμα τους μέσω των ίδιων των επαγγελμάτων τους. Ποιός θα μπορούσε να αρνηθεί, για παράδειγμα, την επίδραση και τον ρόλο των καφενείων στα χωριά και στις γειτονιές των πόλεων ως κέντρο κοινωνικών και πολιτικών συναναστροφών; Πόσο σημαντικός ήταν ο φούρναρης και ο μπακάλης, ο ράφτης και η μοδίστρα και πόσο σημαντικοί ήταν οι ρόλοι του μάστορα και του μαθητή του για τις κοινωνίες και την κουλτούρα των χωριών και των μικρών ακόμα και των μεγάλων πόλεων; Περνώντας το ορόσημο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και από την επαρχία στην πόλη, νέες μορφές κοινωνικής επίδρασης και παρουσίας θα κάνουν την εμφάνισή τους, καθώς οι σχέσεις μαθητείας θα περνάνε πλέον μέσα από διάφορες σχολές επαγγελμάτων, ενώ η συνεχώς ενισχυόμενη θέση της γυναίκας από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο κι έπειτα θα παίξει και αυτή τον ρόλο της στη διαμόρφωση της νέας ανθρωπογεωγραφίας του χώρου των επαγγελματοβιοτεχνών και εμπόρων, αναλαμβάνοντας νέες εργασίες ή περισσότερα καθήκοντα στις υπάρχουσες.
Επαγγελματικοί χώροι ως τόποι κοινωνικής συναναστροφής
Το μαγαζί του χωριού, το καφενείο, το ζαχαροπλαστείο ή η έβγα της γειτονιάς, ο φούρνος και τα κουρεία ήταν πάντοτε ένας ξεχωριστός τόπος κοινωνικής συναναστροφής. Από το μοναδικό παντοπωλείο-καφενείο του χωριού έως το μεγάλο καφενείο του Λουμίδη στην Αθήνα όπου συγκεντρωνόταν η περίφημη λογοτεχνική γενιά του 1930, τα καφενεία αποτελούσαν τον κατεξοχήν χώρο συνάντησης, συζητήσεων και διαπληκτισμών με θέματα που εκτείνονταν από την καθημερινότητα έως την πολιτική και τη λογοτεχνία. Τα κουρεία αποτελούσαν επίσης ένα ξεχωριστό τόπο κοινωνικής συναναστροφής, ενώ τα κομμωτήρια αργότερα λειτούργησαν όχι απλώς ως χώροι καλλωπισμού αλλά ως ένα σημείο γυναικείας κοινωνικοποίησης και παρουσίας τους στη δημόσια σφαίρα.
Οι γιορτές των επαγγελματοβιοτεχνών και των εμπόρων
Οι συνεταιρισμοί, τα σωματεία, και οι ενώσεις των επαγγελματοβιοτεχνών φρόντιζαν αρκετές φορές να δίνουν ένα διαφορετικό τόνο στην κοινωνική ζωή με την οργάνωση μεγάλων εορτών, συχνά υπαίθριων που συγκέντρωναν πολύ κόσμο. Με αυτό τον τρόπο όχι μόνο έκαναν αισθητή την παρουσία τους στις τοπικές κοινωνίες, αλλά και προέβαλαν τη συνοχή, την ομόνοια και τη συνεργασία μεταξύ τους. Στα μέσα της δεκαετίας του 1960 η ημέρα των Αγίων Πάντων καθιερώθηκε ως ημέρα γιορτής για τους επαγγελματοβιοτέχνες και άρχισε να εορτάζεται σε πανελλήνιο επίπεδο. Ακόμα και σήμερα οι επαγγελματοβιοτέχνες και έμποροι συνεχίζουν να γιορτάζουν μαζί το νέο έτος με την κοπή της πίτας, και με χοροεσπερίδες το καρναβάλι και άλλες γιορτές.
Ο κοινωνικός ρόλος της μαθητείας
Στον χώρο των επαγγελματοβιοτεχνών συχνά ο τρόπος για να μάθει κανείς μια τέχνη ήταν παλαιότερα η μαθητεία δίπλα σε έναν τεχνίτη. Αυτή η σχέση μαθητή-μάστορα όμως δεν ήταν μια «στεγνή» σχέση: αντανακλούσε τις κοινωνικές σχέσεις και τον τρόπο διάρθρωσης ειδικά των μικρών κοινωνιών, καθώς τα παιδιά-μαθητές έφερναν σε επαφή ευρύτερους κύκλους ανθρώπων. Με το πέρασμα των χρόνων η ίδρυση επαγγελματικών σχολών αποτέλεσε αντικείμενο διεκδίκησης της ΓΣΕΒΕΕ και αντικατέστησε σιγά-σιγά τους ρόλους του μάστορα και του μαθητή του, αν και μέχρι σήμερα αυτοί δεν έχουν χαθεί εντελώς και επανέρχονται μέσα από νέους ενισχυμένους θεσμούς μάθησης στην εργασία και μαθητείας.
Πιάτσες και εμπορικοί δρόμοι
Οι πιάτσες και οι αγορές αποτέλεσαν άλλον έναν χώρο έντονης κοινωνικής παρουσίας των επαγγελματιοβιοτεχνών και εμπόρων. Από τις αρχές του 20ου αιώνα και μέχρι τις μέρες μας οι εμπορικοί δρόμοι, οι πιάτσες των βιοτεχνών και οι δημοτικές αγορές ήταν ζωντανοί τόποι και κοινωνίες με τη δική τους κουλτούρα που διαμόρφωναν και την ευρύτερη εικόνα των χωριών ή των πόλεων όπου βρίσκονταν. Στις μέρες μας αυτός ο χαρακτήρας των αγορών φθίνει σταδιακά με την επικράτηση των μεγάλων αλυσίδων καταστημάτων, που δημιουργούν νέα κοινωνικά και οικονομικά δεδομένα στις τοπικές κοινωνίες και τις όψεις των πόλεων.
Γυναίκες συνδικαλισμός και επιχειρηματικότητα
Η θέση της γυναίκας στον χώρο των επαγγελματοβιοτεχνών και εμπόρων ακολούθησε τη γενικότερη πορεία χειραφέτησης από τους άνδρες: από εργαζόμενες σε κομμωτήρια, εμπορορραφεία, καταστήματα, φούρνους σιγά-σιγά απέκτησαν δικές τους επιχειρήσεις, αν και τα ποσοστά παραμένουν ακόμη και σήμερα χαμηλά. Από ένα ποσοστό της τάξης του 1-2% στον μεσοπόλεμο, η γυναικεία επιχειρηματικότητα θα φτάσει στο 13,5% το 1969, για να αγγίξει το 1/3 του οικονομικά ενεργού πληθυσμού της χώρας το 2016. Το 1946 θα εκλεγεί η πρώτη γυναίκα στο Δ.Σ. της ΓΣΕΒΕΕ, Αγλαΐα Παπαποικονόμου. Με την αύξηση της γυναικείας επιχειρηματικότητας το 1988 θα ακολουθήσει η τοποθέτηση ως ειδικού γραμματέα της ΓΣΕΒΕΕ της Έλλης Κακογιάννη, αντιπροσώπου της Ομοσπονδίας Βιοτεχνικών Σωματείων Θεσσαλονίκης. Σήμερα η γυναικεία εκπροσώπηση σε σωματεία και ομοσπονδίες αλλά και στη ΓΣΕΒΕΕ έχει σαφώς αυξηθεί.
Η αξία του επαγγελματικού Τύπου
Οι εφημερίδες και τα περιοδικά των σωματείων των επαγγελματοβιοτεχνών και εμπόρων ήταν ένα μέσο διείσδυσης στην κοινωνία και ευρύτερης συζήτησης των προβλημάτων κάθε κλάδου αλλά και ενημέρωσης των επαγγελματιών. Μέσα από αυτά ένας κόσμος ερχόταν και έρχεται σε επαφή και συγκροτεί μία συλλογικότητα, η οποία στη σύγχρονη εποχή είναι ολοένα πιο δύσκολο να αποτυπωθεί. Από την ημιεπίσημη εφημερίδα τις ΓΣΕΒΕΕ το 1922 Νέαι Αρχαί έως τις πολιτικά επηρεαζόμενες Βιοτεχνική Ηχώ, Μέλλον και τα σύγχρονα κλαδικά περιοδικά, ο Τύπος έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ιστορία των επαγγελματοβιοτεχνών και εμπόρων.