Ζητήματα των επαγγελματοβιοτεχνών και ο ρόλος του συνδικαλισμού
Τα προβλήματα και τα αιτήματα που εξέφραζαν οι επαγγελματοβιοτέχνες μέσω της ΓΣΕΒΕΕ ήταν και παραμένουν επίκαιρα. Από τον μεσοπόλεμο έως τις μέρες μας τα ζητήματα της κυριακάτικης αργίας, του ενοικιοστασίου και της επαγγελματικής στέγης, των φόρων και της χρηματοδότησης, των κλειστών επαγγεμάτων και της ασιχοκέρδειας, της ασφάλισης και του υπερεπαγγελματισμού, των ωραρίων και της τεχνολογικής προόδου, θα έχουν πάντοντε κυρίαρχο ρόλο στην ατζέντα της ΓΣΕΒΕΕ, και θα αναδεικνύουν συνεχώς την ανάγκη διαρκούς διεκδίκησης. Τα ζητήματα βέβαια που απασχολούσαν σε κάθε περίοδο τους επαγγελματοβιοτέχνες και εμπόρους εξαρτώνταν και από το ιστορικό πλαίσιο: η οικονομική κρίση του 1929-30 και τα ζητήματα της συνδεόμενης αδυναμίας δανεισμού και της επιπρόσθετης φορολογίας προέβαλλαν διαφορετικά από τα πληθωριστικά κύματα της δεκαετίας του 1970 και μετέπειτα της δεκαετίας του 1980 που δημιουργούσαν νέα ζητήματα. Αντίστοιχα η είσοδος της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στο κοινό νόμισμα θα δημιουργήσουν νέα αιτούμενα και διεκδικήσεις, για να φτάσουμε στην εποχή των μνημονίων όταν όλα θα τεθούν σε επαναδιαπραγμάτευση.
Φόροι
Οι φόροι αποτελούσαν βασικό πεδίο συνεχών διεκδικήσεων. Αρχικά, ο φόρος επιτηδεύματος και στη συνέχεια οι διάφοροι έμμεσοι και άμεσοι φόροι θα πλήττουν συνεχώς τους ΕΒΕ, ενώ ο φόρος στον κύκλο εργασιών και η αύξηση των δημοτικών τελών θα προκαλέσουν κύματα απεργιών στον μεσοπόλεμο. Η έκτακτη εισφορά στις επιχειρήσεις που επέβαλε ο Κυριάκος Βαρβαρέσος ως Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης μεταπολεμικά επέφερε νέες απεργίες, ενώ οι αυξήσεις στον φόρο εισοδήματος και των έμμεσων φόρων συνέχισαν να αποτελούν αντικείμενο διεκδικήσεων. Η είσοδος του ΦΠΑ τη δεκαετία του 1980, η αύξηση του συντελεστή φορολόγησης το 1992 και η καθιέρωση το 1994 των «αντικειμενικών κριτηρίων» για τον υπολογισμό του εισοδήματος των επαγγελματιών ήταν μέτρα που έθιγαν κυρίως τους μικρομεσαίους επιτηδευματίες και αποτέλεσαν από τα βασικότερα αιτήματα της ΓΣΕΒΕΕ από το 1994 ως το 2004. Φτάνοντας στην εποχή των μνημονίων, οι φόροι αποκτούν άλλες μορφές και άλλη βαρύτητα, κάτι που θα σημάνει και τη δυναμική επαναδραστηριοποίηση της ΓΣΕΒΕΕ.
Επαγγελματική στέγη και ενοικιοστάσιο
Η επαγγελματική στέγη και το ενοικιοστάσιο ήταν αντικείμενα διεκδικήσεων ήδη από τη δύσκολη δεκαετία του 1930. Η προστασία που ζητούσαν οι επαγγελματοβιοτέχνες και αργότερα και οι έμποροι ήταν κομβικής σημασίας, καθώς χωρίς αυτήν παρέμεναν έρμαια των αυθαιρεσιών των νοικάρηδων, των τραπεζών και των κάθε λογής δανειστών. Το ζήτημα θα βρίσκεται συνεχώς στο επίκεντρο των συζητήσεων από το τέλος του πολέμου κι έπειτα, έως το 1978, όταν θα ψηφιστεί νόμος που προέβλεπε ως αναγκαστικό χρόνο μισθώσεων επαγγελματικής στέγης την εξαετία ή και παραπάνω. Με τον νόμο του 1995 ο χρόνος μίσθωσης θα επεκταθεί στα δώδεκα χρόνια, για να φτάσουμε τελικά στο 2014 και την πλήρη απελευθέρωση των μισθωτηρίων έπειτα από απαίτηση των δανειστών, κάτι που θα προκαλέσει για άλλη μια φορά τις έντονες κινητοποιήσεις της ΓΣΕΒΕΕ.
Ασφάλιση
Το ζήτημα της ασφάλισης θα απασχολήσει πρώτη φορά σοβαρά τη ΓΣΕΒΕΕ το 1930, για να ακολουθήσει στη συνέχεια το 1934 ο ιδρυτικός νόμος του Ταμείου Ασφαλίσεως Επαγγελματιών και Βιοτεχνών Ελλάδος, το οποίο όμως δεν θα λειτουργήσει πριν το 1938. Μεταπολεμικά, η ΓΣΕΒΕΕ θα επικεντρώσει τα αιτήματά της στην κρατική χρηματοδότηση του ΤΕΒΕ και στις παροχές προς τους ασφαλισμένους, στις οποίες θα προστεθούν στα μέσα της δεκαετίας του 1950 η ασφάλιση ασθενείας και η νοσοκομειακή περίθαλψη. Τις επόμενες δεκαετίες ως πλέον σημαντικό ζήτημα θα αναδειχθεί η αύξηση των συντάξεων, ενώ οι διαδοχικές αλλαγές από το 1990 και μετά θα συνεχίσουν να προκαλούν τις διαρκείς παρεμβάσεις της ΓΣΕΒΕΕ, με ορόσημα την ίδρυση του ΟΑΕΕ και την απορρόφηση του ΤΕΒΕ, την αύξηση των ορίων συνταξιοδότησης και τη μείωση των συντάξεων. Η εποχή των μνημονίων και η ίδρυση του ΕΦΚΑ θα φέρει νέα προσκόμματα στην ομαλή λειτουργία του ασφαλιστικού συστήματος, με τη ΓΣΕΒΕΕ να επιμένει στην ελάφρυνση των επαγγελματοβιοτεχνών και εμπόρων από τις βαρύτατες εισφορές και στη δυνατότητα ιατροφαρμακευτικής κάλυψής τους.
Οι όψεις του συνδικαλισμού
Τα ζητήματα των επαγγελματοβιοτεχνών και εμπόρων καλούνταν να λύσουν ή να προσπαθήσουν να επιλύσουν οι διάφορες τοπικές και κλαδικές ομοσπονδίες και τα σωματεία τους, έχοντας ως κεντρικό όργανο τη ΓΣΕΒΕΕ. Η οργάνωση απεργιών, κλεισίματος των καταστημάτων και οι πολλαπλές συναντήσεις με πολιτικά πρόσωπα και ηγεσίες με στόχο την επίλυση των προβλημάτων ήταν ορισμένες από τις κυρίαρχες όψεις του συνδικαλισμού όλα τα χρόνια, παρόλες τις διασπάσεις και τις διαφωνίες μεταξύ τους.
Ωράριο
Το ζήτημα του ωραρίου λειτουργίας των καταστημάτων άρχισε να απασχολεί τη ΓΣΕΒΕΕ κυρίως τη δεκαετία του 1960, όταν τα κλειστά καταστήματα τα απογεύματα της Τετάρτης με παράλληλο άνοιγμα το απόγευμα του Σαββάτου αποτέλεσαν βασικά αιτούμενα της ΓΣΕΒΕΕ. Με τη Μεταπολίτευση, θα καθιερωθεί συνεχές ωράριο λειτουργίας, με την αποδέσμευση του από αυτό των υπαλλήλων, κάτι που θα προκαλέσει τις αντιδράσεις της ΓΣΕΒΕΕ. Ως αποτέλεσμα θα επιτευχθεί η ταύτιση του ωραρίου των καταστημάτων με το ωράριο εργασίας του προσωπικού και η καθιέρωση μεικτού ωραρίου: τρεις μέρες συνεχές και τρεις μέρες διακεκομμένο. Το 1990 θα ψηφιστεί νέος νόμος πλήρους απελευθέρωσης του ωραρίου και το 1992 θα δοθεί με διάταγμα η δυνατότητα λειτουργίας και τις Κυριακές σε περιοχές με αυξημένη τουριστική κίνηση, προκαλώντας νέες αντιδράσεις. Η απειλή κατάργησης της κυριακάτικης αργίας θα συνεχίσει να βασανίζει τους μικρομεσαίους τα επόμενα χρόνια. Το 2005, το ζήτημα θα επανέλθει, δίνοντας τη δυνατότητα ανοίγματος των καταστημάτων επτά Κυριακές το χρόνο, ενώ το μέτρο θα επεκταθεί το 2014 και το 2017 για περισσότερες περιοχές και περισσότερες ημέρες.
Υπερεπαγγελματισμός και κλειστά επαγγέλματα
Η ύπαρξη υπερβολικά πολλών ανθρώπων στο ίδιο επάγγελμα ήταν αυτό που ονομάστηκε υπερεπαγγελματισμός στον Μεσοπόλεμο και οδήγησε στη διατύπωση πολλών αιτημάτων θεσμικής επίλυσής του. Τα διαδοχικά αιτήματα κουρέων, οπωροπωλών, περιπτεράδων κ.λπ. για «κατοχύρωση του επαγγέλματός τους» με θεσμικό περιορισμό των νεοεισερχομένων θα απασχολήσουν τα πανεπαγγελματικά συνέδρια της περιόδου 1928-1932 και τη ΓΣΕΒΕΕ. Θα πρέπει να φτάσουμε στο 1937 για να θεσπιστεί με νόμο η δυνατότητα απαγόρευσης ίδρυσης νέων καταστημάτων σε ορισμένα επαγγέλματα και για ορισμένο διάστημα. Ο πόλεμος θα διακόψει αυτή την προσπάθεια και μεταπολεμικά θα υπάρξει ελάχιστη προθυμία από πλευράς κράτους να συνεχίσει το εγχείρημα. Έτσι οι επαγγελματοβιοτέχνες θα στραφούν στα αιτήματα θέσπισης περιοριστικών και ελεγκτικών μέτρων ίδρυσης νέων επιχειρήσεων, για να φτάσουμε στο 1989, όταν και αυτά θα μπουν σε τροχιά σταδιακής κατάργησής τους. Στην εποχή των μνημονίων το θέμα θα συνεχίσει να απασχολεί τους συνδικαλιστικούς φορείς, καθώς θα υπάρξει απαίτηση ανοίγματος όλων των κλειστών επαγγελμάτων από τους δανειστές, κάτι που οδηγεί αναπόφευκτα στην επικράτηση μεγάλων επιχειρήσεων και ολιγοπωλίων.